تصور کنید برای درمان یک مشکل دردناک مانند تورم زیر گلو یا فک اقدام میکنید، اما پس از عمل با چالشی بزرگتر، نظیر بیحسی بخشی از صورت یا مشکل در لبخند زدن، مواجه میشوید. این ترس، یکی از دغدغههای اصلی بیمارانی است که کاندیدای جراحیهای سنتی غدد بزاقی هستند. عوارض جراحی سنگ غدد بزاقی، بهویژه در روشهای باز که شامل برداشتن کامل غده میشود، میتواند کیفیت زندگی فرد را تحتالشعاع قرار دهد. آسیب عصب صورت در جراحی، یکی از خطراتی است که همواره ذهن بیماران را درگیر میکند. اما آیا راهی وجود دارد که بدون پذیرش این ریسکهای سنگین، از شر سنگهای مزاحم خلاص شد؟ در این مقاله، بهطور دقیق و علمی به بررسی خطرات و پیامدهای جراحی باز میپردازیم و سپس دریچهای به سوی روشهای نوین و کمخطر، مانند درمان سنگ غدد بزاقی با لیزر، خواهیم گشود تا با آگاهی کامل، بهترین تصمیم را برای سلامت خود بگیرید.
سنگ غدد بزاقی چیست و چرا کار به جراحی میکشد؟
برای درک بهتر عوارض احتمالی، ابتدا باید بدانیم که دقیقاً با چه ساختاری در بدن سر و کار داریم. غدد بزاقی اصلی شامل غدد پاروتید (بناگوشی) و غدد سابمندیبولار (زیرفکی) هستند که وظیفه تولید و ترشح بزاق به داخل دهان را بر عهده دارند. این ترشحات برای هضم غذا، بلع آسان و حفظ سلامت دندانها حیاتی هستند. گاهی اوقات، املاح موجود در بزاق (مانند کلسیم) رسوب کرده و تودههای سفت و سنگمانندی را تشکیل میدهند. این تودهها که سنگ غدد بزاقی نامیده میشوند، میتوانند در مجاری خروجی غده گیر کرده و مسیر جریان بزاق را مسدود کنند.
زمانی که مسیر مسدود میشود، بزاق تولید شده راهی برای خروج ندارد و باعث تورم دردناک غده، بهویژه هنگام غذا خوردن میشود. در مراحل اولیه، ممکن است با مصرف مایعات فراوان یا ماساژ، سنگهای کوچک دفع شوند. اما زمانی که سنگها بزرگ میشوند، در عمق مجرا گیر میکنند یا باعث عفونتهای مکرر میشوند، معمولاً گزینه جراحی پیشنهاد میشود. در روشهای قدیمی، جراحی لزوماً به معنای خارج کردن سنگ نیست، بلکه اغلب به معنای برداشتن کل غده بزاقی است که منشأ تولید سنگ بوده است. همین موضوع، یعنی حذف یک عضو از بدن و ایجاد برش در ناحیه حساس گردن و صورت، سرآغاز بحث درباره عوارض و خطرات احتمالی است.
چرا جراحی سنگ غدد بزاقی میتواند با ریسک همراه باشد؟
ناحیه سر و گردن یکی از پیچیدهترین و حساسترین مناطق آناتومیک بدن انسان است. در فضای محدود زیر فک و اطراف گوش، شبکهای درهمتنیده از شریانهای حیاتی، وریدهای بزرگ و از همه مهمتر، اعصاب ظریف و عملکردی وجود دارد. غدد بزاقی دقیقاً در مجاورت یا حتی در میان این ساختارهای حساس قرار گرفتهاند. برای مثال، عصب فاشیال (عصب صورت) از میان غده پاروتید عبور میکند و شاخههای عصبی متعددی در اطراف غده زیرفکی قرار دارند.
در جراحی باز، جراح برای دسترسی به غده و خارج کردن آن، ناچار است برشی روی پوست گردن ایجاد کند و با کنار زدن بافتها به غده برسد. هرگونه دستکاری در این ناحیه، حتی با وجود مهارت بالای جراح، میتواند ریسک آسیب به بافتهای مجاور را به همراه داشته باشد. برخلاف روشهای نوین که از طریق مجرای طبیعی بزاق انجام میشوند، جراحی باز یک روش تهاجمی محسوب میشود. این تهاجم بافتی، طبیعتاً بدن را در معرض واکنشهای التهابی، خطرات بیهوشی و احتمال آسیبهای ناخواسته به ساختارهای عصبی قرار میدهد که میتواند عوارضی موقت یا دائمی بر جای بگذارد.
عوارض عمومی و شایع پس از عمل جراحی باز
هر عمل جراحی که با برش پوست و بیهوشی همراه باشد، عوارض عمومی خاص خود را دارد. در مورد جراحی برداشتن غدد بزاقی، این عوارض میتوانند شامل موارد زیر باشند که بیماران باید پیش از تصمیمگیری از آنها آگاه باشند:
خونریزی و هماتوم
یکی از عوارض شایع در ساعات یا روزهای اولیه پس از عمل، خونریزی داخلی در محل جراحی است. اگر خون در زیر پوست جمع شود، تودهای به نام هماتوم ایجاد میکند. هماتوم میتواند باعث فشار بر راههای هوایی یا بافتهای اطراف شود و گاهی نیاز به جراحی مجدد برای تخلیه خون لختهشده دارد. این مسئله علاوه بر درد و تورم، روند بهبودی را کند میکند.
عفونت محل جراحی
با وجود رعایت اصول استریل، همیشه احتمال ورود باکتریها به زخم جراحی وجود دارد. عفونت میتواند باعث قرمزی، درد شدید، تب و خروج ترشحات چرکی از محل برش شود. درمان عفونت معمولاً نیازمند مصرف آنتیبیوتیکهای قوی و گاهی باز کردن مجدد زخم برای شستشو است.
سیالوسل (تجمع بزاق)
گاهی اوقات پس از برداشتن غده یا سنگ به روش باز، مجرای باقیمانده بهدرستی بسته نمیشود یا بافتهای اطراف همچنان ترشحاتی دارند که راه خروج ندارند. این مایع در زیر پوست جمع شده و کیستی حاوی بزاق به نام سیالوسل ایجاد میکند. این عارضه میتواند باعث تورم مجدد ناحیه گردن شود و نیاز به تخلیه مکرر با سوزن یا پانسمانهای فشاری داشته باشد.
جای زخم و اسکار
جراحی باز نیازمند برشی به طول تقریبی ۳ تا ۵ سانتیمتر در ناحیه گردن است. با اینکه جراحان تلاش میکنند برش را در چینهای طبیعی پوست مخفی کنند، اما همیشه احتمال باقی ماندن جای زخم (اسکار) وجود دارد. در برخی افراد که مستعد بدزخمی هستند، ممکن است گوشت اضافه (کلوئید) تشکیل شود. همچنین، بیحسی پوست اطراف برش ناشی از قطع شدن اعصاب حسی کوچک پوست، شکایتی شایع است که ممکن است تا ماهها یا همیشه باقی بماند.
احتمال آسیب به اعصاب صورت و اختلال عملکرد غدد بزاقی
شاید نگرانکنندهترین بخش جراحیهای باز غدد بزاقی، ریسک آسیب به اعصاب حرکتی و حسی صورت و زبان باشد. این اعصاب مسئول حرکات ظریف صورت، حس چشایی و حرکت زبان هستند. آسیب به آنها میتواند تأثیرات عمیقی بر ظاهر و عملکرد روزمره فرد بگذارد.
آسیب به عصب مارجینال مندیبولار
این عصب یکی از شاخههای عصب صورت است که از نزدیکی غده زیرفکی عبور میکند. آسیب دیدن این عصب در حین جراحی میتواند منجر به ضعف یا فلج عضلات پایین لب شود. نتیجه ظاهری این آسیب، کج شدن دهان هنگام خندیدن یا صحبت کردن است. فرد ممکن است نتواند لب پایین خود را بهدرستی حرکت دهد که این مسئله تأثیر روانی و اجتماعی قابل توجهی دارد.
آسیب به عصب زبانی (Lingual Nerve)
عصب زبانی مسئول حس لامسه و چشایی در دو سوم جلویی زبان است. این عصب در مجاورت مجرای غده زیرفکی قرار دارد. اگر در حین جراحی به این عصب آسیب برسد، بیمار ممکن است دچار بیحسی موقت یا دائم در نیمی از زبان شود. این حس شبیه به زمانی است که دندانپزشک بیحسی تزریق کرده و اثر آن از بین نمیرود. علاوه بر بیحسی، ممکن است حس چشایی نیز در آن سمت زبان از بین برود یا تغییر کند.
آسیب به عصب هایپوگلوسال
این عصب وظیفه کنترل حرکات عضلات زبان را بر عهده دارد. آسیب به عصب هایپوگلوسال میتواند باعث انحراف زبان به یک سمت هنگام بیرون آوردن آن شود. در موارد شدیدتر، بیمار ممکن است در جویدن غذا، جابهجا کردن لقمه در دهان و حتی تکلم دچار مشکل شود. اختلال در گفتار و بلع از پیامدهای جدی این آسیب عصبی است.
خشکی دهان
زمانی که جراحی باز انجام میشود، معمولاً کل غده بزاقی برداشته میشود. حذف یکی از کارخانههای اصلی تولید بزاق در بدن، میتواند منجر به کاهش کلی حجم بزاق و احساس خشکی دهان شود. خشکی دهان تنها یک حس ناخوشایند نیست؛ بلکه میتواند خطر پوسیدگی دندانها و عفونتهای دهانی را بهشدت افزایش دهد.
راهکارهای کمتهاجمی و نوین برای خارج کردن سنگ غدد بزاقی
با پیشرفت تکنولوژی پزشکی، دیگر نیازی نیست برای خلاص شدن از یک سنگ، کل غده بزاقی را قربانی کرد یا ریسک فلج صورت را پذیرفت. روشهای نوین بر پایه حفظ غده و کمترین تهاجم بنا شدهاند. این روشها که شامل سیالاندوسکوپی و استفاده از لیزر هستند، استانداردهای درمان را تغییر دادهاند.
حفظ غده بزاقی به جای حذف آن
مهمترین تفاوت روشهای مدرن با جراحی سنتی در فلسفه درمان است. در روشهای نوین، هدف خارج کردن سنگ و باز کردن مسیر مجراست، نه برداشتن غده. با حفظ غده، عملکرد تولید بزاق ادامه مییابد و بیمار دچار خشکی دهان نمیشود.
تکنیکهای لیزر و سیالاندوسکوپی
در این روش، پزشک از دوربینهای بسیار ظریف (سیالاندوسکوپ) استفاده میکند که وارد مجرای طبیعی بزاق در دهان میشوند. هیچ برشی روی پوست گردن ایجاد نمیشود. پس از مشاهده سنگ، با استفاده از فیبرهای لیزری پیشرفته، سنگ خرد شده و قطعات آن خارج میشوند. لیزر این امکان را میدهد که حتی سنگهای بزرگ بدون نیاز به جراحی باز، شکسته و تخلیه شوند.
مزایای روشهای نوین
بزرگترین مزیت این روشها، حذف ریسک آسیب به اعصاب صورت است، زیرا هیچ برشی در نزدیکی اعصاب گردن و صورت ایجاد نمیشود. همچنین، دوره نقاهت بسیار کوتاه است و بیمار معمولاً همان روز مرخص میشود. عدم وجود جای زخم روی گردن و درد بسیار کمتر پس از عمل، از دیگر مزایای این تکنیکهاست.
مقایسه روش جراحی باز با روشهای نوین
برای اینکه بتوانید دید دقیقتری نسبت به تفاوتهای این دو رویکرد داشته باشید، در اینجا مقایسهای بین جراحی باز (برداشتن غده) و روشهای نوین (لیزر و سیالاندوسکوپی) انجام شده است:
| نوع عارضه | جراحی باز (برداشتن غده) | روشهای نوین (لیزر/سیالاندوسکوپی) |
|---|---|---|
| آسیب عصبی | ریسک بالا (خطر فلج صورت و بیحسی زبان) | ریسک بسیار ناچیز یا صفر |
| جای زخم (اسکار) | برش ۳ تا ۵ سانتیمتری روی گردن | بدون برش و جای زخم |
| دوره نقاهت | بستری و استراحت ۱ تا ۲ هفتهای | سرپایی و بازگشت فوری به فعالیت |
| عملکرد غده | حذف کامل غده (کاهش بزاق) | حفظ غده و عملکرد طبیعی |
مشاوره و درمان تخصصی سنگ غدد بزاقی تحت نظر خانم دکتر توانگر
انتخاب روش درمان مناسب، نیازمند بررسی دقیق شرایط بیمار و محل قرارگیری سنگ است. خانم دکتر عاطفه توانگر، متخصص جراحی دهان، فک و صورت در اصفهان، با بهرهگیری از دانش روز و تجهیزات پیشرفته، تمرکز ویژهای بر درمانهای کمتهاجمی بیماریهای غدد بزاقی دارند. رویکرد ایشان بر پایه حفظ غده بزاقی و استفاده از تکنیکهای لیزر و سیالاندوسکوپی است تا بیماران بدون نگرانی از عوارض جراحی باز و آسیبهای عصبی، سلامت خود را بازیابند. اگر شما هم از مشکلات سنگ غدد بزاقی رنج میبرید و نگران خطرات جراحی هستید، میتوانید جهت مشاوره و بررسی امکان درمان با روشهای نوین و بدون جراحی باز، به مطب ایشان مراجعه کنید.
سوالات متداول درباره خطرات عمل سنگ بزاق
آیا بیحسی زبان بعد از عمل دائمی است؟
در جراحیهای باز، اگر عصب زبانی دچار کشیدگی شده باشد، بیحسی معمولاً موقت است و پس از چند هفته تا چند ماه برطرف میشود. اما اگر عصب قطع شده باشد، بیحسی دائمی خواهد بود. در روشهای نوین و لیزری، این ریسک وجود ندارد.
آیا بعد از برداشتن غده بزاقی، دهان خشک میشود؟
سایر غدد بزاقی تا حد زیادی وظیفه غده برداشتهشده را جبران میکنند، اما کاهش حجم کلی بزاق اجتنابناپذیر است. این موضوع ممکن است در شرایط خاص یا هنگام خوردن غذاهای خشک، بیشتر احساس شود.
دوره نقاهت جراحی باز چقدر است؟
پس از جراحی باز، بیمار معمولاً نیاز به چند روز استراحت مطلق و مراقبت از زخم دارد و بهبودی کامل حدود ۱۰ تا ۱۴ روز زمان میبرد. در مقابل، روشهای لیزری و سیالاندوسکوپی معمولاً نیاز به استراحت طولانی ندارند و بیمار فردای عمل میتواند به زندگی عادی بازگردد.
