برفک دهان، یا کاندیدیازیس دهانی، یک عفونت قارچی رایج است که میتواند هر کسی را درگیر کند. این عارضه معمولاً به صورت لکههای سفید یا کرمیرنگ روی زبان و داخل گونهها ظاهر میشود. نگرانی اصلی بسیاری از افراد این است که آیا برفک دهان میتواند خطرناک باشد یا خیر. در حالی که برای افراد با سیستم ایمنی سالم اغلب یک مشکل خفیف و قابل درمان است، در برخی گروههای آسیبپذیر میتواند عوارض جدی و حتی تهدیدکننده زندگی به همراه داشته باشد. این مقاله به بررسی جامع برفک دهان، از علل و علائم آن گرفته تا روشهای تشخیص، درمان و پیشگیری، با تمرکز بر جنبههای خطرناک آن خواهد پرداخت تا به شما در درک بهتر این بیماری کمک کند.
برفک دهان چیست؟
برفک دهان (Oral Thrush) که از نظر پزشکی به عنوان کاندیدیازیس دهانی (Oral Candidiasis) شناخته میشود، یک عفونت قارچی شایع است که در اثر رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکنس (Candida albicans) در حفره دهان ایجاد میشود. این قارچ به طور طبیعی در دهان بسیاری از افراد وجود دارد، اما زمانی که تعادل میکروبی دهان به هم میخورد یا سیستم ایمنی بدن ضعیف میشود، میتواند به سرعت تکثیر یافته و باعث عفونت شود.
ظاهر برفک دهان معمولاً به صورت لکههای سفید یا کرمیرنگ، برجسته و شبیه به پنیر دلمه بسته است که روی زبان، داخل گونهها، لثهها، لوزهها، سقف دهان یا حتی گلو ظاهر میشود. این لکهها ممکن است به راحتی خراشیده شوند، اما این کار میتواند باعث قرمزی، التهاب و حتی خونریزی خفیف در زیر آنها شود.
همانطور که کلینیک کلیولند توضیح میدهد: «عفونت برفک در دهان شما شبیه پنیر دلمه بسته، ضایعات سفید و برجستهای است که ممکن است هنگام خراشیدن خونریزی کنند.»
اطلاعات بیماری برفک دهان
| عنوان | توضیحات |
|---|---|
| نام بیماری | برفک دهان (Oral Thrush) |
| عامل ایجادکننده | رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکنس |
| علائم اصلی | لکههای سفید یا کرمیرنگ، سوزش، درد، مشکل در بلع |
| گروههای در معرض خطر | نوزادان، سالمندان، افراد با سیستم ایمنی ضعیف، مصرفکنندگان آنتیبیوتیک و استروئیدها |
| دلایل ایجاد | عدم تعادل میکروبی، بیماریهای زمینهای، استرس، مصرف برخی داروها |
| روشهای انتقال | تماس مستقیم، استفاده مشترک از وسایل شخصی، شیردهی مادر به نوزاد |
| درمانها | داروهای ضدقارچ، رعایت بهداشت دهان، اصلاح رژیم غذایی |
| پیشگیری | مسواک زدن منظم، عدم استفاده مشترک از وسایل شخصی، تقویت سیستم ایمنی |
علائم برفک دهان
علاوه بر لکههای سفید مشخصه، برفک دهان میتواند با علائم دیگری نیز همراه باشد که تجربه فرد را ناخوشایند میکند. این علائم شامل قرمزی و التهاب در نواحی آسیبدیده، احساس درد یا سوزش در دهان و گلو، مشکل در بلع (دیسفاژی)، تغییر در حس چشایی یا از دست دادن کامل آن، خشکی دهان و ترکخوردگی گوشههای لب (کیلیت زاویهای) است. در برخی موارد، اگر لکهها خراشیده شوند، ممکن است خونریزی خفیفی نیز رخ دهد.
در نوزادان، برفک دهان میتواند باعث بیقراری در هنگام شیر خوردن و امتناع از تغذیه شود. تشخیص برفک دهان در نوزادان گاهی با بقایای شیر در دهان اشتباه گرفته میشود. تفاوت اصلی این است که بقایای شیر معمولاً با یک دستمال مرطوب به راحتی پاک میشوند، در حالی که لکههای برفک دهان به سختی پاک شده و ممکن است زیر آنها قرمز و ملتهب باشد.
علت برفک دهان چیست؟
برفک دهان ناشی از رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکنس است که عوامل متعددی میتوانند به این رشد کمک کنند:
- سیستم ایمنی ضعیف:مهمترین عامل، ضعف سیستم ایمنی بدن است که به قارچ اجازه تکثیر میدهد. این وضعیت در نوزادان (به دلیل سیستم ایمنی نابالغ)، سالمندان (به دلیل کاهش طبیعی ایمنی) و افراد مبتلا به بیماریهایی مانند HIV/AIDS، سرطان (به ویژه در طول شیمیدرمانی یا پرتودرمانی) و دریافتکنندگان پیوند عضو شایع است.
- مصرف برخی داروها:آنتیبیوتیکها میتوانند با از بین بردن باکتریهای مفید دهان، تعادل میکروبی را بر هم زده و زمینه را برای رشد قارچ فراهم کنند. کورتیکواستروئیدهای استنشاقی (برای آسم) و قرصهای ضدبارداری نیز از دیگر داروهای مؤثر هستند.
- بیماریهای زمینهای:دیابت کنترل نشده (به دلیل سطح بالای قند در بزاق)، کمخونی، کمکاری تیروئید و سندرم خشکی دهان (زروستومیا) میتوانند خطر ابتلا به برفک دهان را افزایش دهند.
- بهداشت دهان و دندان نامناسب:عدم رعایت بهداشت دهان، به ویژه در استفادهکنندگان از دندان مصنوعی نامناسب یا تمیز نشده، میتواند به تجمع قارچ کمک کند.
- عوامل دیگر:سیگار کشیدن، استرس، سوءتغذیه و بارداری (به دلیل تغییرات هورمونی) نیز میتوانند از عوامل مستعدکننده باشند.
آمارها نشان میدهد که بیش از ۹۰٪ افراد مبتلا به HIV/AIDS برفک دهان را تجربه میکنند. همچنین، حدود ۶۵٪ نوزادان قارچ کاندیدا آلبیکنس را در دهان خود دارند و ۵ تا ۷٪ نوزادان زیر یک ماه به عفونت برفک دهان مبتلا میشوند.
خطر برای افراد با سیستم ایمنی ضعیف
پاسخ مستقیم به این سوال که آیا برفک دهان خطرناک است، به وضعیت سلامت عمومی فرد بستگی دارد. در حالی که برای اکثر افراد با سیستم ایمنی سالم، برفک دهان یک عفونت خفیف و قابل درمان است و معمولاً با داروهای ضدقارچ موضعی یا خوراکی به راحتی کنترل میشود، برای افراد با سیستم ایمنی ضعیف، میتواند بسیار خطرناک باشد.
به گفته سایت byte: «اشکال خفیف برفک معمولاً نیازی به مداخلات پزشکی ندارند. افراد با سیستم ایمنی سالم عفونت را در عرض چند روز از بین میبرند.»
در افراد دارای نقص ایمنی (مانند بیماران HIV/AIDS، بیماران سرطانی تحت شیمیدرمانی، دریافتکنندگان پیوند عضو یا افراد مبتلا به بیماریهای خودایمنی شدید)، قارچ کاندیدا میتواند از دهان فراتر رفته و به سایر نقاط بدن سرایت کند. این گسترش سیستمیک میتواند منجر به عفونتهای جدی و تهدیدکننده زندگی شود. قارچ میتواند به مری (باعث مشکل شدید در بلع)، ریهها، کبد، مغز، قلب و سایر اندامهای حیاتی گسترش یابد و منجر به کاندیدیازیس مهاجم (Invasive Candidiasis) شود. این وضعیت میتواند به سپسیس قارچی (Fungal Sepsis) و شوک سپتیک (Septic Shock) منجر شود که یک وضعیت اورژانسی و کشنده است.
به گفته هلثلاین: «در برخی موارد، برفک دهان میتواند مری شما را تحت تأثیر قرار دهد، اگرچه این امر غیرمعمول است. همان قارچی که باعث برفک دهان میشود، میتواند باعث عفونتهای قارچی در سایر قسمتهای بدن شما نیز شود.»
در مورد انتقال، برفک دهان معمولاً برای افراد سالم مسری نیست. با این حال، میتواند از طریق تماس مستقیم دهانی (مانند بوسیدن) یا به اشتراک گذاشتن وسایل شخصی منتقل شود. همچنین، مادران میتوانند قارچ را در هنگام زایمان یا شیردهی به نوزادان خود منتقل کنند. زنان باردار مبتلا به عفونت قارچی واژن باید قبل از زایمان درمان شوند تا خطر انتقال به نوزاد کاهش یابد.
تشخیص برفک دهان
تشخیص برفک دهان معمولاً یک فرآیند ساده است و در بیشتر موارد، پزشک یا دندانپزشک میتواند با معاینه بصری دهان و مشاهده لکههای سفید مشخصه، بیماری را تشخیص دهد.
در برخی موارد، برای تأیید تشخیص یا رد سایر شرایط، ممکن است نیاز به اقدامات تشخیصی بیشتری باشد:
- نمونهبرداری (بیوپسی) یا سواب گلو:پزشک ممکن است با یک سواب پنبهای یا ابزار دیگر، نمونه کوچکی از ضایعات را برداشته و برای بررسی زیر میکروسکوپ یا کشت قارچ به آزمایشگاه بفرستد.
- آندوسکوپی یا اشعه ایکس:اگر پزشک به گسترش عفونت به مری مشکوک باشد (به ویژه در افراد دارای نقص ایمنی که مشکل در بلع دارند)، ممکن است آندوسکوپی (مشاهده مری با یک لوله نازک و دوربین) یا عکسبرداری با اشعه ایکس از مری توصیه شود.
روشهای درمان برفک دهان
درمان برفک دهان به شدت عفونت، وضعیت سیستم ایمنی فرد و علت زمینهای بستگی دارد. هدف اصلی، کنترل رشد قارچ و از بین بردن علائم است.
داروهای ضدقارچ
رایجترین روش درمان، استفاده از داروهای ضدقارچ است که میتوانند به صورت موضعی یا خوراکی تجویز شوند:
- داروهای موضعی:شامل دهانشویهها یا ژلهای ضدقارچ مانند نیستاتین (Nystatin) و ژل داکتارین (Daktarin gel) (میکونازول) هستند که مستقیماً روی ضایعات استفاده میشوند. قطره ویوله دوژانسین (Gentian violet) نیز یک درمان موضعی قدیمی و مؤثر است. قطره و قرص کلوتریمازول (Clotrimazole) نیز به صورت موضعی یا مکیدنی استفاده میشود.
- داروهای خوراکی:در موارد شدیدتر یا زمانی که عفونت به سایر نقاط بدن گسترش یافته باشد، داروهای ضدقارچ خوراکی مانند فلوکونازول (Fluconazole)، ایتراکونازول (Itraconazole) یا آمفوتریسین B (Amphotericin B) تجویز میشوند.
مدت زمان درمان معمولاً بین ۷ تا ۱۴ روز است، اما در موارد شدید یا مقاوم به درمان، ممکن است طولانیتر باشد. برای زنان باردار، داروهای موضعی مانند نیستاتین معمولاً گزینه ارجح هستند زیرا جذب سیستمیک کمتری دارند و ایمنتر تلقی میشوند، اما همیشه باید با مشورت پزشک انجام شود.
درمانهای خانگی و طب سنتی
در موارد خفیف برفک دهان یا به عنوان درمان حمایتی در کنار داروهای تجویزشده، برخی درمانهای خانگی و سنتی میتوانند مفید باشند:
- شستشو با آب نمک:غرغره کردن آب نمک ولرم چندین بار در روز میتواند به کاهش التهاب و تمیز کردن دهان کمک کند.
- ماست پروبیوتیک یا مکملهای پروبیوتیک:مصرف ماست حاوی باکتریهای زنده یا مکملهای پروبیوتیک میتواند به بازگرداندن تعادل میکروبی دهان و روده کمک کند.
- محلول جوش شیرین:غرغره کردن محلول رقیق جوش شیرین (یک قاشق چایخوری در یک لیوان آب) میتواند محیط دهان را قلیایی کرده و رشد قارچ را مهار کند.
- سرکه سیب رقیق شده:غرغره کردن سرکه سیب رقیق شده (یک قاشق چایخوری در یک لیوان آب) نیز ممکن است مفید باشد، اما باید با احتیاط و رقیق شده استفاده شود تا به مینای دندان آسیب نرساند.
- روغن نارگیل (Oil Pulling):غرغره کردن روغن نارگیل به مدت ۱۵-۲۰ دقیقه صبحها میتواند خواص ضدقارچی داشته باشد.
- گلاب و عرق کاسنی:در طب سنتی ایرانی، استفاده از گلاب یا عرق کاسنی برای شستشوی دهان به دلیل خواص ضدالتهابی و خنککننده توصیه میشود.
توجه:این درمانها نباید جایگزین مشورت با پزشک و داروهای تجویزی شوند، به ویژه در موارد شدید یا در افراد با سیستم ایمنی ضعیف.
چگونه از برفک دهان پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از برفک دهان، به ویژه در افراد مستعد، اهمیت زیادی دارد:
- رعایت بهداشت دهان و دندان:مسواک زدن منظم (حداقل دو بار در روز)، نخ دندان کشیدن و استفاده از دهانشویه مناسب.
- تمیز کردن دندان مصنوعی:اگر از دندان مصنوعی استفاده میکنید، آن را هر شب خارج کرده و به طور کامل تمیز کنید.
- شستشوی دهان پس از کورتیکواستروئیدهای استنشاقی:پس از استفاده از اسپریهای کورتیکواستروئیدی برای آسم، دهان خود را با آب بشویید تا بقایای دارو از بین برود.
- کنترل قند خون:افراد دیابتی باید قند خون خود را به خوبی کنترل کنند.
- تغذیه سالم:از مصرف بیش از حد شکر و غذاهای حاوی مخمر خودداری کنید.
- ترک سیگار:سیگار کشیدن میتواند خطر ابتلا به برفک دهان را افزایش دهد.
- درمان عفونتهای قارچی واژن:زنان باردار باید عفونتهای قارچی واژن را به سرعت درمان کنند تا از انتقال به نوزاد جلوگیری شود.
- تقویت سیستم ایمنی:رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و کاهش استرس به تقویت سیستم ایمنی کمک میکند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در حالی که بسیاری از موارد برفک دهان خفیف هستند، در برخی شرایط مراجعه به پزشک ضروری است:
- عدم بهبود علائم:اگر علائم برفک دهان پس از چند روز استفاده از درمانهای خانگی بهبود نیافت یا بدتر شد.
- مشکل در بلع:اگر در بلع غذا یا مایعات دچار مشکل شدید یا احساس کردید چیزی در گلوی شما گیر کرده است.
- تب:اگر برفک دهان با تب همراه شد.
- درد جدید یا بدتر شونده:هرگونه درد شدید یا رو به افزایش در دهان یا گلو.
- گسترش عفونت:اگر لکههای سفید به خارج از دهان یا به سایر نقاط بدن گسترش یافت.
- ضعف سیستم ایمنی:اگر سیستم ایمنی بدن شما ضعیف است (به دلیل بیماری یا مصرف داروها) و مشکوک به برفک دهان هستید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
- نوزادان:اگر نوزاد شما از شیر خوردن امتناع میکند، بیقرار است یا علائم برفک دهان دارد.
نتیجهگیری
برفک دهان یک عفونت قارچی شایع است که در افراد با سیستم ایمنی سالم معمولاً خفیف و قابل درمان است. با این حال، همانطور که بررسی شد، در افراد دارای نقص ایمنی، میتواند به یک بیماری جدی و حتی تهدیدکننده زندگی تبدیل شود که نیاز به درمان فوری دارد. با شناخت علل، علائم و روشهای پیشگیری و درمان، میتوان این عارضه را به خوبی مدیریت کرد. رعایت بهداشت دهان و دندان، کنترل بیماریهای زمینهای و مراجعه به موقع به پزشک، کلید حفظ سلامت دهان و پیشگیری از عوارض جدی برفک دهان است.
