بسیاری از افراد پس از مدتی استفاده از پروتز متحرک، با چالشی ناخوشایند مواجه می‌شوند: افتادن دندان مصنوعی بالا یا لقی بیش از حد آن. پروتز متحرک فک بالا، برخلاف فک پایین، بیشتر متکی بر نیروی چسبندگی و ایجاد خلأ بین پایه پروتز و بافت مخاطی کام و لثه است. از این رو، هرگونه تغییر در بستر لثه یا کاهش چسبندگی، می‌تواند به سرعت منجر به افتادن دندان مصنوعی بالا شود. در این مقاله تخصصی از وب‌سایت دکتر توانگر، به واکاوی دلایل بیولوژیکی و مکانیکی لقی و افتادن دندان مصنوعی می‌پردازیم و نقش حیاتی سلامت لثه خود را در حفظ ثبات پروتز بررسی خواهیم کرد.
علت افتادن دندان مصنوعی بالا و لق شدن آن
لقی دندان مصنوعی، یک علامت هشداردهنده برای اختلال در رابطه دینامیک بین پروتز و بافت‌های دهانی است. این مسئله ریشه در عوامل متعددی دارد که می‌توان آن‌ها را به دو دسته اصلی تقسیم کرد: تغییرات بافتی و مشکلات مربوط به پروتز.
تغییرات بیولوژیک و آناتومیک:
- تحلیل استخوان آلوئولار: پس از کشیدن دندان‌ها، فرآیند تحلیل استخوان فک بالا به صورت تدریجی آغاز می‌شود (Bone Resorption). این تغییر شکل استخوانی باعث می‌شود که بافت لثه نیز به مرور جمع شود و در نتیجه، بستر پروتز کوچک‌تر شده و دندان مصنوعی دیگر تناسب اولیه را نداشته باشد. این تحلیل، دلیل اصلی افتادن دندان مصنوعی بالا در طولانی‌مدت است.
- خشکی دهان (Xerostomia): بزاق نقش یک سیال چسبنده (Seal) را در حفظ پروتزهای کامل بالا ایفا می‌کند. کاهش ترشح بزاق، چه به دلیل داروها، افزایش سن یا بیماریهای سیستمیک، مستقیماً چسبندگی پروتز را از بین می‌برد و آن را مستعد لقی می‌کند.
- اختلالات عضلانی: تغییر در تون عضلات صورت و زبان می‌تواند بر ثبات پروتز تأثیر بگذارد، به‌خصوص هنگام صحبت کردن و بلع.
مشکلات فنی و ساختاری پروتز:
- قالب‌گیری نامناسب: اگر در مرحله قالب‌گیری، مرزهای عملکردی لثه به درستی ثبت نشوند، پروتز از ابتدا فاقد ثبات کافی خواهد بود.
- فرسودگی یا شکستگی: پروتزهای قدیمی به دلیل ساییدگی سطوح جونده (Occlusal Surfaces) یا تغییر شکل پایه آکریلی، تناسب خود را از دست می‌دهند.
- عدم توازن اکلوزالی (Bite Imbalance): اگر فشار در هنگام جویدن به صورت ناهماهنگ به لثه‌ها وارد شود، پروتز در یک جهت خاص حرکت کرده و لقی ایجاد می‌شود.
به گفته urbanafamily:
Your dentures become loose for different reasons, the most common of which is bone resorption, which is the process where your gums begin to shrink because they are no longer being used to hold your teeth in place. Everyday wear and tear is another reason your dentures can become loose. This can be prevented by taking good care of your dentures, which means taking them out before going to bed at night and preventing damage by not chewing or biting down on hard food.
نشانه‌های لق شدن دندان مصنوعی: چطور بفهمیم؟
تشخیص زودهنگام لقی دندان مصنوعی می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند. اگر هر یک از نشانه‌های زیر را تجربه می‌کنید، احتمالاً دندان مصنوعی شما نیاز به بررسی و توجه دندانپزشک دارد:
- لغزش در حین صحبت کردن یا خندیدن
- مشکل در جویدن غذا
- ورم، درد، زخم یا خونریزی لثه
- حرکت قابل توجه دندان مصنوعی در دهان
- صدای کلیک در هنگام غذا خوردن یا صحبت کردن
- مشکلات گفتاری و تغییر در تلفظ کلمات
- بوی بد دهان ناشی از تجمع ذرات غذا
علت افتادن دندان مصنوعی به دلیل زخم یا التهاب لثه
این بخش، نقطه کانونی ارتباط بین سلامت بافت نرم و ثبات پروتز است. در بسیاری از موارد، لقی نه یک مشکل مکانیکی، بلکه نتیجه یک واکنش التهابی یا تروماتیک در لثه است. زخم لثه ناشی از دندان مصنوعی یا التهاب مزمن، با ایجاد تورم، باعث دفرمگی بستر حمایتی پروتز شده و تعادل آن را بر هم می‌زند.
دندان مصنوعی که به درستی تنظیم نشده یا فرسوده شده، به صورت مکرر بر نقاط خاصی از لثه فشار وارد می‌کند. این فشار موضعی منجر به دو عارضه شایع می‌شود:
- التهاب لثه (Denture Stomatitis): یک عفونت قارچی شایع است که به صورت قرمزی، ورم و حساسیت در لثه‌های زیر پروتز (بیشتر در فک بالا) خود را نشان می‌دهد. در این حالت، بافت لثه متورم شده و حجیم‌تر می‌شود. پروتز بر روی بافت متورم قرار گرفته و دیگر به درستی جفت نمی‌شود، در نتیجه لقی و افتادن دندان مصنوعی بالا تشدید می‌گردد.
- ضایعات تروماتیک و زخم: فشار بیش از حد و ساییدگی ناشی از پروتز، می‌تواند منجر به ایجاد زخم‌های دردناک یا فیبروزهایپرپلاستیک (گوشت اضافه یا Epulis Fissuratum) در حاشیه لثه شود. وجود زخم، علاوه بر درد شدید، باعث می‌شود بیمار نتواند پروتز را به درستی در جای خود نگه دارد و به طور غریزی آن را جابجا کند که این امر به لقی بیشتر می‌انجامد.
مکانیسم لقی پروتز: اختلال در نیروی خلأ به واسطه التهاب لثه
تأثیر زخم و التهاب لثه بر ثبات پروتز یک پدیده بیومکانیکی و پاتولوژیک است. در واقع، لثه‌های سالم، سفت و با خون‌رسانی مطلوب، بهترین سطح چسبندگی و حمایت را برای دندان مصنوعی فراهم می‌کنند. وقتی بافت لثه ملتهب یا زخمی می‌شود، فرآیندهای زیر به وقوع می‌پیوندد که مستقیماً منجر به افتادن دندان مصنوعی می‌گردد:
- تغییر شکل بستر: تورم ناشی از التهاب لثه، شکل سه‌بعدی بستر لثه را تغییر می‌دهد. پروتز که برای شکل سالم طراحی شده، دیگر با این بستر متورم تطابق ندارد و از لبه‌ها هوا می‌گیرد.
- کاهش نیروی خلأ: در فک بالا، لثه و کام باید یک مرز محکم و آب‌بند (Peripheral Seal) با پروتز ایجاد کنند تا نیروی خلأ (Suction Force) پروتز را در جای خود نگه دارد. التهاب و زخم‌ها، این آب‌بندی را مختل کرده و نیروی چسبندگی را به شدت کاهش می‌دهند.
- افزایش درد و ناخودآگاهی بیمار: درد ناشی از زخم‌های فشاری، بیمار را مجبور می‌کند تا با فشار زبان یا گونه، سعی در کاهش تماس پروتز با ناحیه دردناک داشته باشد. این حرکات ناخودآگاه، لقی را تسریع می‌کنند.
- تسریع تحلیل استخوان: التهاب مزمن می‌تواند مسیر تحلیل استخوان را فعال‌تر کند و فرآیند جمع شدن لثه را سرعت بخشد.
درمان زخم و التهاب لثه ناشی از دندان مصنوعی با لیزر
درمان سنتی مشکلات لثه ناشی از پروتز اغلب شامل تنظیم، ریلاین (Reline) یا تعویض پروتز و تجویز داروهای ضد قارچ و ضد التهاب است. با این حال، در دندانپزشکی نوین، درمان با لیزر‌تراپی به عنوان یک راهکار پیشرفته و مؤثر، جایگاه ویژه‌ای یافته است.
در مطب دکتر توانگر، متخصص بیماریهای دهان و دندان، از لیزر کم‌توان (Low-Level Laser Therapy – LLLT) و لیزرهای دایود (Diode Lasers) برای درمان هدفمند ضایعات و التهابات لثه استفاده می‌شود:
- استریل‌سازی بافت: لیزر، توانایی بالایی در حذف پاتوژن‌ها و استریل کردن نواحی ملتهب دارد. در التهاب لثه ناشی از عفونت قارچی (مانند کاندیدیازیس)، لیزر به صورت مؤثری عفونت را بدون آسیب به بافت‌های سالم کنترل می‌کند.
- حذف ضایعات هیپرپلاستیک: گوشت اضافه‌های ایجاد شده در اثر فشار پروتز را می‌توان با دقت بسیار بالا و حداقل تهاجم توسط لیزر جراحی (Laser Surgery) برداشت. این روش نیاز به تیغ جراحی و بخیه را از بین برده و سرعت ترمیم را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد.
- تحریک بیولوژیکی (Biostimulation): لیزر کم‌توان با افزایش خون‌رسانی موضعی و تحریک میتوکندری‌های سلولی، فرآیند ترمیم زخم و بازسازی بافت آسیب‌دیده را به طور طبیعی تسریع می‌کند.
مزایای درمان زخم و التهاب لثه با لیزر
استفاده از لیزر‌تراپی برای حل مشکلات لثه ناشی از دندان مصنوعی، فراتر از یک روش درمانی ساده است و مزایای بالینی قابل توجهی دارد که در نهایت به حفظ سلامت لثه خود و افزایش ثبات پروتز کمک می‌کند:
| مزیت | توضیح کوتاه | نتیجه برای بیمار |
|---|---|---|
| کاهش درد فوری | تسکین سریع التهاب با اثر بر پایانه‌های عصبی | درمان بدون درد |
| بدون خونریزی و بخیه | انعقاد عروق هنگام برش با لیزر | جراحی تمیز و راحت |
| ترمیم سریع‌تر | تحریک بازسازی سلولی و افزایش خون‌رسانی | بهبود سریع زخم |
| دقت بالا | هدف‌گیری دقیق بافت آسیب‌دیده | حفظ بافت سالم |
| افزایش ثبات پروتز | بازسازی لثه و چسبندگی بهتر پروتز | ثبات و راحتی بیشتر |
مراقبت‌های پس از درمان و پیشگیری از آسیب مجدد
درمان زخم و التهاب با لیزر تنها نیمی از مسیر است؛ برای پیشگیری از تکرار افتادن دندان مصنوعی بالا و حفظ نتایج مطلوب، رعایت دقیق مراقبت‌های بعدی ضروری است. این مراقبت‌ها تضمین می‌کنند که سلامت لثه خود را در بلندمدت حفظ کنید:
- نظافت کامل پروتز (متحرک): دندان مصنوعی متحرک باید هر شب خارج شده و با مسواک و مواد پاک‌کننده مخصوص پروتز، کاملاً تمیز شود تا از تجمع پلاک، باکتری و قارچ که عامل اصلی التهاب لثه هستند، جلوگیری شود.
- استراحت شبانه لثه: لثه‌ها نیاز به استراحت و تنفس دارند. حداقل ۶ تا ۸ ساعت در طول شب، پروتز را از دهان خارج کنید.
- ماساژ لثه: روزانه با انگشت تمیز و مرطوب، لثه‌های خود را به آرامی ماساژ دهید تا خون‌رسانی و مقاومت بافت افزایش یابد.
- معاینات دوره‌ای و ریلاین: به دلیل تحلیل طبیعی استخوان، دندان مصنوعی باید هر ۱ تا ۳ سال یکبار توسط دندانپزشک بررسی و در صورت لزوم ریلاین (تنظیم مجدد پایه پروتز) شود.
- کنترل خشکی دهان: در صورت مصرف داروهای خشک‌کننده دهان، با مشورت پزشک از بزاق مصنوعی یا دهان‌شویه‌های مخصوص استفاده کنید.
جمع‌بندی
علت افتادن دندان مصنوعی بالا تنها در فرسودگی پروتز خلاصه نمی‌شود؛ ریشه‌های عمیق‌تری چون زخم لثه ناشی از دندان مصنوعی، التهاب لثه و تحلیل بافت نرم، ثبات آن را به خطر می‌اندازد. لقی پروتز، یک زنگ خطر جدی است که نشان می‌دهد بافت‌های حمایتی زیرین نیاز به توجه فوری دارند.
درمان‌های پیشرفته مبتنی بر لیزر، که توسط متخصصانی چون دکتر توانگر ارائه می‌شود، راهکاری ایمن، بدون درد و با حداقل تهاجم برای ترمیم و بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده لثه فراهم می‌آورد. با لیزر‌تراپی، می‌توان ضایعات و التهابات را به سرعت درمان کرد، بستر لثه را به حالت سالم بازگرداند و به این ترتیب، ثبات پروتز را تضمین نمود. اگر با مشکل لقی یا افتادن دندان مصنوعی خود مواجه هستید، قبل از اقدام به تعویض پروتز، سلامت لثه خود را بررسی کنید و از مزایای درمان‌های نوین لیزر‌تراپی بهره‌مند شوید.
