قارچ دهان و گلو، که با نام علمی کاندیدیازیس دهانی-حلقی شناخته میشود، یک عفونت قارچی شایع است که میتواند ناراحتی قابل توجهی ایجاد کند. این عارضه که اغلب به شکل لکههای سفید در دهان و گلو ظاهر میشود، در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، به خصوص در افراد با سیستم ایمنی ضعیف، میتواند به مشکلات جدیتری منجر شود. این مقاله راهنمای جامعی برای آشنایی با علائم، علل، روشهای تشخیص، درمان و پیشگیری از قارچ دهان و گلو ارائه میدهد.
برفک دهان و گلو چیست؟ (کاندیدیازیس دهانی-حلقی)
برفک دهان و گلو نوعی عفونت است که توسط مخمری به نام کاندیدا، عمدتاً کاندیدا آلبیکنس، ایجاد میشود. این قارچ به طور طبیعی در بدن بسیاری از افراد، از جمله در دهان و گلو، زندگی میکند و معمولاً مشکلی ایجاد نمیکند. با این حال، زمانی که تعادل طبیعی میکروبی دهان مختل میشود یا سیستم ایمنی بدن ضعیف میشود، کاندیدا میتواند به سرعت تکثیر یافته و منجر به عفونت شود. این عارضه در نوزادان، سالمندان، و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند شایعتر است و معمولاً با داروهای ضد قارچ قابل درمان است.
برای درک بهتر و سریعتر، میتوانید خلاصهای از اطلاعات کلیدی مربوط به برفک دهان را در جدول زیر مشاهده کنید:
| عنوان | توضیحات |
|---|---|
| نام بیماری | برفک دهان (Oral Thrush) |
| عامل ایجادکننده | رشد بیشازحد قارچ کاندیدا آلبیکنس |
| علائم اصلی | لکههای سفید یا کرمیرنگ روی زبان، گونهها، لثهها و گلو، سوزش، درد، مشکل در بلع |
| گروههای در معرض خطر | نوزادان، سالمندان، افراد با سیستم ایمنی ضعیف، مصرفکنندگان آنتیبیوتیک و استروئیدها |
| دلایل ایجاد | عدم تعادل میکروبی، بیماریهای زمینهای، استرس، مصرف برخی داروها |
| روشهای انتقال | تماس مستقیم، استفاده مشترک از وسایل شخصی، شیردهی مادر به نوزاد |
| درمانها | داروهای ضدقارچ، رعایت بهداشت دهان، اصلاح رژیم غذایی |
| پیشگیری | مسواک زدن منظم، عدم استفاده مشترک از وسایل شخصی، تقویت سیستم ایمنی |
علائم و شکل ظاهری قارچ دهان و گلو
علائم قارچ دهان و گلو میتواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و ناراحتی قابل توجهی ایجاد کند. تشخیص زودهنگام علائم برای درمان موثر و جلوگیری از گسترش عفونت حیاتی است. این بخش به تفصیل به علائم دهانی و گلویی این عفونت میپردازد.
علائم دهانی (شامل شکل ظاهری برفک دهان)
شایعترین علائم قارچ دهان در داخل دهان ظاهر میشوند.
شکل ظاهری برفک دهانمعمولاً به صورت لکههای سفید یا کرمیرنگ است که ظاهری شبیه به پنیر دلمه بسته یا شیر بریده شده دارند. این لکهها میتوانند روی زبان، داخل گونهها، لثهها، سقف دهان و لوزهها دیده شوند. تلاش برای خراشیدن این لکهها اغلب منجر به قرمزی و خونریزی خفیف میشود. این لکهها برخلاف باقیمانده شیر در دهان نوزادان، به راحتی پاک نمیشوند و در صورت پاک شدن، ناحیه زیرین آن قرمز و ملتهب خواهد بود. علاوه بر این، افراد ممکن است احساس خشکی دهان، ترکخوردگی و قرمزی در گوشههای لب (که به آن التهاب گوشه دهان یا آنگولار شایلیت میگویند)، تغییر یا از دست دادن حس چشایی، و احساس طعم ناخوشایند یا فلزی در دهان را تجربه کنند. احساسی شبیه به وجود پنبه در دهان نیز از دیگر علائم رایج است که میتواند غذا خوردن و صحبت کردن را دشوار کند. در نوزادان، علاوه بر پوشش سفید روی زبان و داخل دهان، ممکن است بیمیلی به شیر خوردن و گاهی اوقات بثورات پوشک ناشی از گسترش قارچ نیز مشاهده شود.
علائم گلو و مری
هنگامی که عفونت قارچی به گلو و مری (لولهای که گلو را به معده متصل میکند) گسترش مییابد، علائم متفاوتی بروز مییابد که میتواند جدیتر باشد.
علائم گلوشامل درد هنگام بلع (دیسفاژی) و مشکل در بلعیدن غذا یا مایعات است. افراد ممکن است احساس کنند که غذا در گلو یا ناحیه میانی سینه گیر کرده است. این احساس میتواند به دلیل التهاب و تورم ناشی از قارچ باشد. در موارد شدیدتر، گسترش عفونت به مری میتواند با تب همراه باشد، به خصوص در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند. این علائم نشاندهنده نیاز فوری به مراجعه پزشکی برای تشخیص و درمان مناسب است تا از عوارض جدیتر جلوگیری شود و کیفیت زندگی فرد تحت تأثیر قرار نگیرد.
علل و عوامل خطر ابتلا به قارچ دهان و گلو
قارچ کاندیدا آلبیکنس به طور طبیعی در بدن وجود دارد، اما عوامل خاصی میتوانند باعث رشد بیش از حد آن و ایجاد عفونت شوند. شناخت این عوامل خطر به پیشگیری و مدیریت بهتر بیماری کمک میکند. ضعف سیستم ایمنی، مصرف برخی داروها و وجود بیماریهای زمینهای از مهمترین دلایل ابتلا به این عفونت هستند.
ضعف سیستم ایمنی بدن، چه به دلیل بیماریهای مزمن و چه به دلیل مصرف داروهای خاص، نقش کلیدی در ابتلا به برفک دهان و گلو دارد. نوزادان و سالمندان به دلیل سیستم ایمنی نابالغ یا ضعیف شده، بیشتر در معرض خطر هستند. بیماریهایی مانند دیابت کنترل نشده (که منجر به افزایش قند در بزاق میشود)، HIV/ایدز، سرطان (به ویژه در طول شیمیدرمانی یا پرتودرمانی)، و کمخونی میتوانند سیستم ایمنی را تضعیف کرده و زمینه را برای رشد قارچ فراهم کنند. مصرف طولانیمدت آنتیبیوتیکها میتواند تعادل باکتریهای مفید دهان را برهم زده و به کاندیدا اجازه رشد را بدهد. کورتیکواستروئیدها، به ویژه انواع استنشاقی برای آسم، نیز از جمله داروهایی هستند که خطر ابتلا را افزایش میدهند. خشکی دهان ناشی از داروها یا بیماریها، استفاده از دندانهای مصنوعی نامناسب، سیگار کشیدن، و تغذیه نامناسب نیز میتوانند به ایجاد برفک دهان کمک کنند. استرس نیز با تضعیف سیستم ایمنی میتواند در بروز این عفونت نقش داشته باشد. همچنین، برفک دهان میتواند از طریق تماس مستقیم دهانی (مانند بوسیدن)، استفاده مشترک از وسایل شخصی و انتقال از مادر به نوزاد در هنگام تولد یا شیردهی مسری باشد.
تشخیص و درمان قارچ دهان و گلو
تشخیص دقیق و درمان به موقع قارچ دهان و گلو برای جلوگیری از عوارض و بهبود سریعتر ضروری است. پزشکان از روشهای مختلفی برای تشخیص و درمان این عفونت استفاده میکنند که شامل معاینه بالینی، آزمایشهای آزمایشگاهی و تجویز داروهای ضد قارچ میشود.
روشهای تشخیص
تشخیص قارچ دهان و گلو معمولاً با یک معاینه بالینی ساده توسط پزشک عمومی یا دندانپزشک آغاز میشود. پزشک با مشاهده لکههای سفید مشخص در دهان و گلو میتواند به وجود عفونت مشکوک شود. در برخی موارد، برای تأیید تشخیص و تعیین نوع قارچ، ممکن است نمونهبرداری کوچکی (بیوپسی) از ضایعات دهانی انجام شده و به آزمایشگاه فرستاده شود. این کار به تمایز برفک دهان از سایر شرایط مشابه کمک میکند. اگر پزشک به گسترش عفونت به مری مشکوک باشد، ممکن است شما را به متخصص گوارش یا متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع دهد و آندوسکوپی تجویز کند. در این روش، یک لوله نازک و انعطافپذیر مجهز به دوربین از طریق دهان وارد مری میشود تا وضعیت داخلی آن بررسی شود و در صورت لزوم، نمونهبرداری انجام شود. در موارد پیچیده یا مقاوم به درمان، ممکن است نیاز به مشورت با متخصص بیماریهای عفونی باشد.
گزینههای درمانی
درمان قارچ دهان و گلو معمولاً شامل داروهای ضد قارچ است که بسته به شدت عفونت و وضعیت سلامت بیمار تجویز میشوند. برای موارد خفیف تا متوسط، داروهای ضد قارچ موضعی یا خوراکی تجویز میشوند. این داروها مستقیماً روی ضایعات قارچی عمل میکنند یا به صورت سیستمیک اثر میگذارند. از جمله گزینههای درمانی رایج میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- داروهای ضد قارچ موضعی:مانند نیستاتین (به صورت دهانشویه یا قطره)، کلوتریمازول (به صورت قرص مکیدنی) یا میکونازول (به صورت ژل) که معمولاً برای ۷ تا ۱۴ روز تجویز میشوند.
- داروهای ضد قارچ خوراکی:در عفونتهای شدیدتر یا مقاوم، داروهایی مانند فلوکونازول یا ایتراکونازول ممکن است لازم باشد.
- داروهای ضد قارچ تزریقی:در موارد بسیار شدید یا در بیماران با سیستم ایمنی بسیار ضعیف، آمفوتریسین B به صورت تزریقی استفاده میشود.
علاوه بر درمانهای دارویی، رعایت بهداشت دهان و دندان، کنترل بیماریهای زمینهای مانند دیابت، و استفاده از برخی درمانهای خانگی میتواند به کاهش علائم و تسریع بهبودی کمک کند. برای مثال، شستشوی دهان با آبنمک (یک قاشق چایخوری نمک در یک لیوان آب گرم) یا محلول جوششیرین (نصف قاشق چایخوری جوششیرین در یک لیوان آب) چندین بار در روز میتواند به تسکین درد و پاکسازی دهان کمک کند. مصرف ماست پروبیوتیک بدون قند نیز میتواند به بازگرداندن تعادل باکتریهای مفید در دهان کمک کند. در طب سنتی نیز استفاده از گلاب، عرق کاسنی و ترنجبین برای کمک به درمان مطرح شده است، اما همیشه باید با مشورت پزشک انجام شود.
به گفته byte: “اشکال خفیف برفک دهان معمولاً نیازی به درمان پزشکی ندارند و بیماران دارای سیستم ایمنی سالم و قوی، عفونت را در عرض چند روز از بین میبرند.”
اما در صورت عدم بهبود، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
پیشگیری از قارچ دهان و گلو
پیشگیری از قارچ دهان و گلو، به ویژه در افرادی که مستعد ابتلا هستند، بسیار مهم است. با رعایت چند نکته ساده میتوان خطر ابتلا به این عفونت را به طور قابل توجهی کاهش داد:
- رعایت بهداشت دهان و دندان:مسواک زدن منظم (حداقل دو بار در روز)، استفاده از نخ دندان، و مراجعه منظم به دندانپزشک برای چکاپ.
- مراقبت از دندانهای مصنوعی:تمیز کردن روزانه دندانهای مصنوعی با محلولهای مخصوص و خارج کردن آنها هنگام خواب برای جلوگیری از تجمع قارچ.
- شستشوی دهان پس از مصرف داروها:اگر از کورتیکواستروئیدهای استنشاقی برای آسم یا سایر بیماریها استفاده میکنید، حتماً پس از هر بار مصرف دهان خود را با آب بشویید تا بقایای دارو که میتواند به رشد قارچ کمک کند، از بین برود.
- کنترل بیماریهای زمینهای:مدیریت صحیح بیماریهایی مانند دیابت برای حفظ سطح قند خون در محدوده طبیعی، که از ایجاد محیط مناسب برای رشد قارچ جلوگیری میکند.
- تقویت سیستم ایمنی:داشتن رژیم غذایی سالم و مغذی، و در صورت لزوم، مصرف پروبیوتیکها (به ویژه هنگام مصرف آنتیبیوتیکها) برای حفظ تعادل میکروبی بدن.
- عدم استفاده مشترک از وسایل شخصی:از به اشتراک گذاشتن مسواک، قاشق، چنگال و سایر وسایل شخصی که با دهان در تماس هستند، خودداری کنید.
- درمان عفونتهای قارچی دیگر:درمان فوری عفونتهای قارچی در سایر قسمتهای بدن، به ویژه عفونتهای قارچی واژن در دوران بارداری، برای جلوگیری از انتقال به نوزاد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در حالی که بسیاری از موارد خفیف برفک دهان ممکن است با درمانهای خانگی یا داروهای بدون نسخه بهبود یابند، در برخی شرایط مراجعه به پزشک ضروری است. اگر علائم برفک دهان و گلو پس از چند روز درمان خانگی بهبود نیافت، یا اگر علائم شدیدتر شد، درد و مشکل در بلع افزایش یافت، تب داشتید، یا اگر سیستم ایمنی ضعیفی دارید (مانند افراد مبتلا به HIV/ایدز، سرطان، یا دیابت)، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. همچنین، در صورت مشاهده برفک دهان در نوزادان، همیشه باید با پزشک اطفال مشورت شود تا تشخیص دقیق و درمان مناسب انجام شود و از گسترش عفونت جلوگیری شود. تشخیص و درمان به موقع میتواند از بروز عوارض جدیتر جلوگیری کرده و به بهبود سریعتر کمک کند.
نتیجهگیری
قارچ دهان و گلو، یا کاندیدیازیس دهانی-حلقی، یک عفونت قارچی شایع است که با لکههای سفید در دهان و گلو، درد و مشکل در بلع مشخص میشود. این بیماری در نوزادان، سالمندان و افراد با سیستم ایمنی ضعیف شایعتر است. با رعایت بهداشت دهان، مدیریت عوامل خطر و مراجعه به موقع به پزشک، میتوان این عفونت را به طور موثر درمان و از عود آن پیشگیری کرد. آگاهی از علائم و زمان مناسب برای دریافت کمک پزشکی، کلید حفظ سلامت دهان و گلو است. عدم توجه به این عفونت، به ویژه در افراد آسیبپذیر، میتواند منجر به عوارض جدیتر و گسترش سیستمیک عفونت شود.
